'Woord van het jaar' bij het gewest Buitenland

Een exclusieve blik op de manier hoe het 'Woord van het jaar' gekozen wordt in Nederland en Vlaanderen. Dat is wat het gewest Buitenland medio december kreeg van Ruud Hendrickx, VRT-taaladviseur en gewestpresident Brabant-Oost. De Zoomsessie kwam op een uitermate actueel moment: de verkiezing was amper twee dagen eerder afgerond. Over Bokitoproof, selfie, knuffelcontact, de anderhalvemetersamenleving, meervoudigepersoonlijkheidsstoornissen, gaming, Felix Timmermans, Surinaams, Afrikaans en de dikke Van Dale.

Taalvirtuoos Ruud Hendrickx nam de ruim vijftig toehoorders met zijn gekende welbespraaktheid mee op een virtueel reisje doorheen de wereld van woordcreatie over de generaties heen, in het Nederlands, maar ook ver daarbuiten. Hij besteedde daarbij uiteraard de nodige aandacht aan de evolutie van de woordenlijst van de Nederlandse taal. Ruud is actief als lid van het Taaladviesoverleg van de Nederlandse Taalunie. Bij het Vlaamse publiek is hij waarschijnlijk beter bekend als VRT-taaladviseur en Vlaams hoofdredacteur van de grote Van Dale. Over zijn dubbele rol zegt hij zelf: "Ik heb twee petten op: de pet van taalwetenschapper en die van taaladviseur. De taalwetenschapper observeert de taal en stelt vast dat die taal voortdurend verandert. Hij voelt hoe de taal wordt gebruikt in een bepaalde context. De taaladviseur zet een taalbeleid uit. Hij gaat aan de slag met al die wetenschap."

Twee woorden van het jaar

Zo leerde Ruud ons dat Van Dale één enkele redactie kent, maar wel met een hoofdredacteur voor Vlaanderen (hijzelf dus) en één voor Nederland (Ton den Boon). De verkiezing van het 'Woord van het jaar' wordt gehouden sedert 2003. Initieel was er slechts één enkele verkiezing, maar elf jaar geleden werd beslist om er twee verschillende van te maken. Het winnende woord van dat jaar was 'Bokitoproof', hetgeen verwees naar de ontsnapping van de gorilla Bokito in de dierentuin van Rotterdam. In Nederland was die ontsnapping en dus dat woord heel bekend, in Vlaanderen was het totaal onopgemerkt gebleven. In noord en zuid wordt weliswaar dezelfde taal gesproken, maar die taal ontwikkelt zich in twee verschillende realiteiten, stelde Ruud. Politiek, economie en maatschappij evolueren niet volledig parallel en daar groeien dan ook verschillende woorden uit. Hoewel dat af en toe genuanceerd mag worden. In 2013 werd zowel in Nederland als in Vlaanderen gekozen voor 'selfie'. Ook in dit barre coronajaar 2020 was er in de lijst van kandidaatwoorden opmerkelijk meer overlapping tussen het noorden en het zuiden dan de voorgaande jaren.

Van Dale in de digitale wereld

Van 'de' Van Dale bestaat sedert 2015 niet enkel een papieren versie maar ook een digitale. Het beleid rond het opnemen van nieuwe woorden is niet bij allebei hetzelfde. De digitale versie is nu eerst en vooral een gegevensbank die dagelijks wordt aangevuld. Zo komen alle genomineerde woorden van de verkiezing 'woord van het jaar' in de digitale versie. Pas als ze na drie-vier jaar nog bestaan, komen ze ook in de papieren versie.
Bijzonder aan de corona-omstandigheden is niet alleen dat er een ware stortvloed aan nieuwe woorden op ons afkwam – in eerste instantie vaak Engelse woorden waarvoor dan een vertaling moest gezocht worden – maar ook dat het erg plots opduiken van nieuwe woorden het vaak mogelijk maakte om erg precies te bepalen waar en wanneer een woord voor het eerst opduikt.  Zo bestaat er duidelijk bewijs dat 'knuffelcontact', de winnaar in Vlaanderen, voor het eerst publiek werd uitgesproken door Frank Vandenbroucke, de Belgische minister voor Volksgezondheid, tijdens een uitzending van het VRT-programma Villa Politica. De winnaar in Nederland was 'anderhalvemetersamenleving', weliswaar niet het langste woord dat in Van Dale staat (dat is 'meervoudigepersoonlijkheidsstoornis'), maar het komt in de buurt. 

Multiculturaliteit

Erg boeiend was ook de vergelijking met vergelijkbare verkiezingen: het 'Kinderwoord van het jaar' (6 tot 12-jarigen) en het 'Tienerwoord van het jaar' (12-plussers). Kinderen en jongeren zijn nog volop bezig met taalverwerving en -ontwikkeling. Bij hen worden nieuwe woorden in belangrijke mate geïnspireerd door contact met leeftijdsgenoten. Zeker in de grote steden zijn dat vaak multiculturele leeftijdsgenoten met veelal een niet-Nederlandstalige achtergrond of afkomst. Daarnaast staat deze leeftijdsgroep via sociale media, en zeker ook via gaming, permanent in contact met de hele wereld, wat een aanzienlijke impact heeft op hun taalgebruik en -creatie. Typisch in deze leeftijdscategorieën is ook dat ze zich afzetten tegen andere leeftijdsgroepen. De normale evolutie is dat dit gedrag – en dus ook de taalverwerving – op weg naar de volwassenheid evolueert naar een meer inclusieve houding.

Tussen geboorte en dood

In het laatste deel van de boeiende Zoomsessie vertelde Ruud nog enkele interessante inzichten over de opzet van Van Dale, die misschien evident lijken, maar die toch altijd nuttig zijn om even herhaald te worden. Van Dale is een algemeen verklarend woordenboek. Of zoals Ton den Boon het zegt: "Wat in Van Dale komt, is alles wat een gewone mens kan tegenkomen op het gebied van taal tussen zijn geboorte en zijn dood." Dat verklaart de aanwezigheid van een massa vreemde woorden omdat de lezer die aantreft in kranten en magazines. Lezers daarvan moeten de betekenis van die woorden kunnen opzoeken. Zo werd ook een groot aantal namen van gerechten en voedingswaren opgenomen, die we in onze eigen contreien steeds vaker aantreffen, bijvoorbeeld op menukaarten van restaurants. En dialectwoorden of streektaal kunnen dus ook voorkomen, want je moet literatuur kunnen lezen. De 'dikke Van Dale' behandelt de woorden van de laatste 125 jaar, en daarin zitten bijvoorbeeld ook nogal wat woorden uit de werken van bijvoorbeeld Felix Timmermans en Stijn Streuvels, die veel streektaal gebruikten.

Dankwoord

Onze nationale president Godelieve Laureys had alles aandachtig gevolgd en zag dat het goed was. Zij dankte de spreker voor zijn uiterst interessante, duidelijke en erg boeiende presentatie, en het gewest Buitenland voor het voorbeeldige en hopelijk inspirerende initiatief van de sterk afdelingsoverschrijdende en daarmee verbindende bijeenkomst. Het gewest Buitenland dankte daarnaast zeer nadrukkelijk Ruud Hendrickx voor zijn bereidwille medewerking in deze voor hem nochtans stormachtige taaldagen.

Enkele nuttige links

  • https://vrtnws.be/p.KKyXQn9ql. Op deze webpagina vindt u het stukje uit het VRT-journaal van 15 december 2020 waar minister Frank Vandenbroucke voor het allereerst het winnende woord 'knuffelcontact' gebruikt.
  • www.vrttaal.net. Alles over de populaire taalmail van Ruud Hendrickx.
  • www.vandale.nl of www.vandale.be.  De wondere wereld van het woord, een woordenpretpark waar het goed vermeien is. Met bijvoorbeeld een lijst met meer dan 1000 corona-gerelateerde woorden én hun definitie.

 

Christophe Ommeganck
Gewestpresident Buitenland

 

Op YouTube kunnen in principe maar filmpjes van maximaal een kwartier geplaatst worden. Wie de opname van de hele Zoomsessie toegestuurd wil krijgen, stuurt een email aan Christophe Ommeganck.