Podcast 'Kinderen van het ABN': hoe de Vlaamse elite Nederlands is gaan spreken

Minder dan driekwart eeuw geleden was Vlaanderen een landelijke regio met een Franstalige elite en een overwegend dialectsprekende bevolking. Inmiddels is het een deelstaat van België, waar het Nederlands de plaats van het Frans in het openbare leven ingenomen heeft. In de podcast Kinderen van het ABN vertelt taalexpert Miet Ooms, sinds vorig jaar lid van de afdeling Leuven-Arenberg, hoe dit is gegaan.
 

Verschillende vragen stonden in de podcast van Miet Ooms centraal. Wie bepaalde wat goed Nederlands is? Wie doet dat nu? Welke rol speelde de openbare omroep? En welke rol de Nederlanders? Wat vinden de mensen nu zelf van hun eigen taal? In de podcast (audiodocumentaire) Kinderen van het Nederlands, een verhaal in vier afleveringen, verneemt u het allemaal.

Leuk detail: de eerste aflevering van Kinderen van het ABN verscheen op de eerste dag van de Week van het Nederlands op de website de lage landen.

ABN-activisten

In de eerste drie afleveringen van de podcast komen ABN-activisten, taaladviseurs, tv-presentatoren en woordenboekmakers aan het woord. Er komen verschillende Ordeleden aan het woord, zoals Ruud Hendrickx (hoofdredacteur Van Dale), professor Ludo Beheydt (emeritus hoogleraar Nederlandse taalkunde en cultuur aan de Université Catholique de Louvain) en professor Stijn Verrept (hoogleraar zakelijke communicatie aan wat nu de Universiteit Antwerpen is). De gesprekspartners vertellen over hun activiteiten, ervaringen en bevindingen.

In de vierde aflevering is het de beurt aan gewone taalgebruikers, met hun ervaringen op het gebied van taal in het dagelijks leven.
 

"Spreek beschaafd!"

De eerste aflevering dient in feite als inleiding bij de vraag naar de weg die we gegaan zijn: hoe zijn we van "Spreek beschaafd!" in de jaren vijftig uitgekomen bij de huidige omgangstaal in Vlaanderen?

Vlak na de Tweede Wereldoorlog stond Vlaanderen voor een enorme transformatie. De welvaart nam toe en de roep om de erkenning van het Nederlands als gelijkwaardige taal (naast het Frans) klonk steeds luider.

Vlamingen, jong en oud, pikten de neerbuigende houding van de Franstaligen niet meer. De jeugd organiseerde zich op school in ABN-kernen en de volwassenen, de academici en leraren, richtten de Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal (opnieuw) op.

In deze aflevering vertellen de spilfiguren achter de kernen en de VBO hun verhaal. Wat dreef hen in hun strijd om het ABN. Hoe pakten ze het aan? En wat leverde het op?
 

"Hier leert men Nederlands"

In de tweede aflevering wordt de blik gericht op de openbare omroep, de BRT. Welke rol speelden radio en televisie in de promotie en verspreiding van het ABN? Hoe gingen die media om met het ABN? Welke invloed hebben de taalprogramma’s op radio en tv gehad? Wat was de rol van taaltuintjes, volksverheffing en volkseducatie?

Het Nationaal Instituut voor Radio (NIR) werd in 1930 opgericht. Vanaf het begin had de voorloper van de VRT zowel een Franstalige als een Nederlandstalige afdeling. Het was van groot belang dat de presentatoren zich bedienden van correct en elegant Nederlands. Dat leidde tot strenge selecties en feedback met 'blauwe brieven'. Daarnaast werden er programma's ontwikkeld om de Vlamingen Algemeen Nederlands bij te brengen, zoals de radiotaalwenken van Marc Galle en de televisietaallessen van 'Hier spreekt men Nederlands'.
 

"Van Beschaafd naar Belgisch"

De derde aflevering maakt duidelijk dat tegen het einde van de twintigste eeuw de tijdgeest veranderd is. Het Frans is volledig verdwenen uit het openbare leven, veel jonge Vlamingen zijn opgevoed in 'een' algemeen Nederlands en verlaten hun geboortestreek zodra ze gaan studeren. Er zijn geen ABN-campagnes meer en de taallessen op radio en tv hebben plaatsgemaakt voor entertainment. Taalspelletjes waarbij Vlamingen het tegen Nederlanders opnemen zijn populair en Vlamingen doen er alles aan om hun noorderburen te overtreffen.

Ook in de taalwetenschap en het taalbeleid voelt men dat de tijden veranderen. De Vlaamse jeugd accepteert het noordelijke Nederlands niet meer als de enige norm. Ze gaat uit van een eigen, Vlaamse variant. Uiteindelijk volgen zowel de Taalunie als Van Dale en worden er labels ingevoerd als 'standaardtaal in België', 'standaardtaal in Nederland' of kortweg BE en NL.
 

Uitkijkend naar de vierde aflevering

De laatste aflevering is op dit moment nog niet uitgekomen. Maar we weten al wel dat die zal focussen op dialecten en standaardtaal in het dagelijkse leven. Aan het woord komen gewone taalgebruikers. Mannen en vrouwen van alle leeftijden en achtergronden praten over hoe de veranderende tijden invloed hebben gehad op hun taalgebruik.
 

Links

Op de website van de lage landen zijn links naar de drie podcasts te vinden, voor Spotify, Soundcloud, Google Podcasts en Apple Podcasts. Wilt u de documentaires liever lezen dan beluisteren? Dat kan ook, want er staan transcripties op de website van de lage landen.

Kinderen van het ABN is een podcast voor de lage landen, met de steun van het Fonds Pascal Decroos, het Algemeen-Nederlands Verbond en deAuteurs.

Miet Ooms publiceerde in 2022 het boek Buurtaal - Praktische gids voor het Nederlands in België en Nederland.  

Over het ontstaan van het ABN heeft professor Nicoline van der Sijs, senior-onderzoeker aan het Instituut voor de Nederlandse Taal, hoogleraar Historische taalkunde van het Nederlands in de digitale wereld aan de Radboud Universiteit en lid van de afdeling Utrecht, in 2021 het boek Taalwetten maken en vinden - Het ontstaan van het Standaardnederlands geschreven. Het is een herziening van haar eerdere boek Taal als mensenwerk: Het ontstaan van het ABN  uit 2004. In dat jaar heeft ze een uitgebreid interview gegeven aan Taalschrift, de maandelijkse elektronische uitgave van de Nederlandse Taalunie. De titel: ABN was vooral een Nederlandse uitvinding.
 

Marianne van Scherpenzeel
Lid redactie PrincEzine

Terug naar de PrincEzine (op de website)? Klik hier.